Domeinoverstijgende aanpak nodig voor arbeidsmarkt van de toekomst

Gepubliceerd op 28 juli 2025

Onze economie en brede welvaart staan onder druk door krapte en andere ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Volgens Michelle de Vries (VNG) vraagt dat om een domeinoverstijgende benadering bij gemeenten. Ze presenteert tools om tot die nieuwe werkwijze te komen.

Bij het onderwerp arbeidsmarkt denken collega’s nog altijd vooral aan de inclusieve arbeidsmarktopgaven. Logisch, want de gemeente heeft een wettelijke taak om mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie te helpen. Maar nu verandert de opgave, en daarmee de werkomgeving razendsnel. Zo snel dat volgens De Vries iedereen die niet investeert in zijn eigen ontwikkeling kwetsbaarder wordt op die arbeidsmarkt. En daarom is dit het moment om in de regio verbinding te leggen tussen het sociale en economische domein.

PPS van buiten naar binnen

Er zijn toch al voorbeelden van publiek-private samenwerking? Die zijn er volgens De Vries zeker. ‘Bijvoorbeeld in Twente, de Achterhoek, Rivierenland, en Zuidoost Brabant, maar ook op veel andere plekken. Maar onderzoek van Platform31 laat ook zien dat de politiek-bestuurlijke positionering van het thema arbeidsmarkt vaak nog een zoektocht is. Hoe krijgen we onze wethouder economie goed aangehaakt? Hoe leggen we verbindingen met regionale of lokale economische agenda’s en programma’s?’

De Vries geeft een voorbeeld. ‘Ik was bij een bijeenkomst over de meerjarenagenda en de inrichting van de werkcentra. Daarin kwam aan de orde dat het bij de werkgeversdienstverlening lastig is om vooral de kleinere werkgevers te betrekken bij initiatieven. Ik was verbaasd dat niemand de koppeling legde met de accountmanagers EZ. Die collega’s spreken voor de gemeentelijke ondernemersdienstverlening veel werkgevers. Dat kan een goed vertrekpunt zijn voor gesprekken over personeelskrapte en personeelsontwikkeling.’

Veranderde externe opgave

Er is dus een cultuurverandering nodig. ‘Ik zie dat we nog veel opereren vanuit wettelijke kaders en opdrachten. Wat staat er in die kamerbrief, wat moeten we minimaal inregelen? Er is minder aandacht voor wat de externe opgave eigenlijk is. Voor wie willen we waarde toevoegen en wie hebben we daarbij dan nodig in een collectief partnerschap?’

En die opgave is in korte tijd radicaal veranderd. ‘Tijdens corona moesten regionale mobiliteitsteams nog mensen naar ander werk begeleiden. We waren bang voor toenemende werkloosheid. Nu is de vraag: hoe vinden en houden we voldoende talent? Dat vergt meer van je regionale samenwerking. Voor de ontwikkeling van arbeidsbesparende technologische innovaties heb je hoger of universitair onderwijs nodig, in combinatie met deelnemende werkgevers of branches. Die bereiken we nog niet altijd met bestaande regionale samenwerkingsverbanden.’

Wie is aan zet?

Wie moet bij de gemeente het voortouw nemen, de arbeidsparticipatiekant of de economische kant? ‘De regionale dynamiek is bepalend’, antwoordt De Vries. ‘De hervorming van de arbeidsmarktinfrastructuur gaat ook uit van die vrijheid. In de praktijk heeft de arbeidsmarktregio en daarbinnen de centrumgemeente een wettelijke taak en vaak minstens de faciliterende rol. Bestuurlijk is dat de voorzitter van de arbeidsmarktregio. Ambtelijk is dat vaak de programmamanager van de arbeidsmarktregio samen met projectleiders en beleid en advies.’ De Vries benadrukt dat het minder gaat over wie het voortouw neemt en meer over hoe die partij dat doet: liefst in een sociaaleconomische context met domeinoverstijgende en publiek-private samenwerking.

Ze verwacht dat werknemers en werkzoekenden er veel van gaan merken als het gemeenten lukt om dienstverlening integraler in te richten. ‘Daardoor sluit die beter aan bij hun behoeften en kunnen ze het aanbod makkelijker vinden. Het stelt ons als samenwerkende partners namelijk in staat om dienstverlening precies te organiseren op de plaatsen waar zij zijn.’

Steuntje in de rug

VNG heeft een inspiratiegids gemaakt met tools om tot die nieuwe manier van werken te komen. ‘Het is geen verplichting om ze te gebruiken, zegt De Vries. ‘Sommige tools zijn misschien niet van toepassing op jouw regio. Maar ze zijn een steuntje in de rug, bijvoorbeeld bij het politiek-bestuurlijke positioneren. Hoe maak je duidelijk dat dit een belangrijk domein is, dat ook effect heeft op andere vraagstukken in jouw gemeente?’

De Vries noemt het waardepropositiecanvas de kern van de tools. ‘Het stimuleert een waardegedreven gesprek tussen partners, dat belangen of wettelijke kaders omzeilt. Door de juiste vragen stellen: Welke impact wil je maken? Hoe krijg je in beeld wat er allemaal is om te verbinden? Wie wil je bereiken, waar zijn die mensen, hoe en met welke partners bereiken we die? De vraag welke instrumenten en middelen er zijn komt pas als laatste aan bod. 

De tools

  1. Het positioneringscanvas helpt om de urgentie van arbeidsmarktvraagstukken te verbinden aan brede welvaart.
  2. De samenwerkingsarena ondersteunt bij het vormgeven van strategische publiek-private partnerschappen met vragen als: Tot waar reikt mijn kennis? Wie kan blinde vlekken aanvullen?
  3. Het stroomschema voor complexe versus gecompliceerde vraagstukken geeft richting aan passende interventiestrategieën
  4. Het waardepropositiecanvas zorgt voor een gestructureerd gesprek over domeinoverstijgende samenwerking.
  5. Het agenderingscanvas en het strategisch besluitvormingslogboek faciliteren effectieve besluitvorming en borging.

Verwachtingsmanagement

Het is ook belangrijk, om reële verwachtingen te scheppen, dat je achterhaalt met wat voor vraagstuk je te maken hebt. Is er een oorzaak en gevolg? Dan kun je goed sturen met beleid, subsidieregelingen of samenwerkingsovereenkomsten. Maar gaat het om beïnvloeding, gedragsverandering en onvoorspelbare uitkomsten? Dan is een waardegedreven aanpak met experimenteerruimte zinvoller. 

De Vries: ‘Als je bijvoorbeeld bij werkgevers de leercultuur wil stimuleren, kun je niet nu op een knopje drukken en zeggen dat je over een jaar een bepaalde uitkomst hebt. Maar dat wil niet zeggen dat je er niets aan moet doen.’ Het is raadzaam om je bij regionale vraagstukken collectief af te vragen: Welke type vraagstuk ligt voor ons? Tot waar reikt onze invloed en op wat voor interventies moeten we dan samen inzetten? 

Je denkkader verbreden

Op de Praktijkdag van 3 april konden workshopdeelnemers in groepjes kennismaken met het waardepropositiecanvas. Deelnemers zeiden na afloop dat ze het fijn vonden hun denkkader wat breder te trekken. Maar omdat iedereen uit andere regio’s kwam, spraken ze over heel algemene opgaven. Bij een workshop in een arbeidsmarktregio paste men het canvas toe op een eigen vraagstuk. Deelnemers plakten post-its met: Dit is onze doelgroep. Die zit nog niet standaard aan tafel, maar die kunnen we daar vinden.

Versnippering tegengaan

Wat doet VNG nog meer? ‘We voeren het gesprek met alle betrokken ministeries om te zorgen dat budgetten simpeler, voorspelbaarder en laagdrempeliger worden. Uit een recente verkenning blijkt dat het niet zozeer schort aan middelen, maar dat die vaak incidenteel zijn, tegenover een structurele opgave. De beroepsbevolking blijft krimpen en de werkgelegenheid neemt toe. Ook zijn de regelingen vaak versnipperd, waardoor ze onderbenut blijven of inefficiënt ingezet worden.’

De Vries vertelt dat er een kernteam Human Capital is opgericht. ‘Dat is een ambtelijke klantbordgroep met professionals uit het sociaal en economisch domein. Iedereen die iets doet met de arbeidsmarkt kan meedoen, juist om kennisuitwisseling domeinoverstijgend te stimuleren. Het kernteam was betrokken bij de inspiratiegids en denkt ook mee over volgende vraagstukken als monitoring, bijsturen en evalueren.’

Nu is het moment!

De Vries besluit met een oproep: ‘Durf te pionieren in de samenwerking van publiek-private partijen. Omdat de opgave soms zo complex is, grijpt men snel terug op de opdracht en het bestaansrecht van elke organisatie. Maar door uit te zoeken waar je complementair bent, kun je elkaar versterken. En daar is nu het moment voor, op 1 juli 2026 moet er in elke regio een meerjarenagenda zijn. Gebruik in het proces daarnaartoe onze tools!’

Tips

  • Kijk voorbij wettelijke verplichting.
  • Verbind werkgevers- en ondernemersdienstverlening in je regio.
  • Gebruik de tools van de Inspiratiegids regionale samenwerking en begin met het waardepropositiecanvas.
  • Leg besluiten met de onderbouwing vast in een besluitvormingslogboek. De Vries: ‘Bij economische zaken weten ze niet wat er zich bij de arbeidsmarktregio afspeelt en andersom. Door overwegingen vanuit alle perspectieven vast te leggen zorg je voor commitment bij partners.’
  • Als je interesse hebt om mee te denken met het kernteam Human Capital, ben je welkom. Stuur een mailtje naar Michelle de Vries.