Psychische kwetsbaarheid

Veel mensen met een psychische kwetsbaarheid willen en kunnen ook werken. Toch zit een groot deel van hen thuis. Dat is jammer voor de betrokkene, maar ook voor de maatschappij. Want ‘Werken’ helpt vaak bij het verminderen van de kwetsbaarheid of zelfs bij het herstel. Daarnaast zorgt werk ook voor minder beroep op zorg en maatschappelijke ondersteuning.

Barrières

Ruim 40 procent van de Nederlanders is op enig moment in zijn leven ‘psychisch kwetsbaar’. En psychische kwetsbaarheid is een belangrijke reden voor ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Mensen willen vaak wel werken, maar stuiten op barrières. Op psychische kwetsbaarheid rust nog steeds een stigma en vaak wordt het ten onrechte gelijkgesteld met ‘niet kunnen werken’ of alleen simpel werk aankunnen. Soms wordt dat verinnerlijkt tot een zelfstigma.

Veel mensen met psychische kwetsbaarheid kunnen werken en willen dat ook. Wel is het belangrijk daarbij de juiste omstandigheden te creëren, zodat werk en herstel hand in hand kunnen gaan. De samenwerking tussen de domeinen GGZ en Werk&Inkomen is dan ook evident. Lees meer over de ondersteuning van de Programmaraad. 

Werk als medicijn

Aanpakken van werkloosheid en activiteit is de voornaamste ‘knop’ om aan te draaien als het gaat om het terugdringen van psychische kwetsbaarheid en het vergroten van de mentale weerbaarheid, aldus hoogleraar Alex Burdorf van Erasmus MC. Starten met (betaalde) arbeid verbetert de mentale gezondheid en de fysieke gezondheid, vergroot de controle over het eigenleven en de zelfwaardering. Kortom, starten met( betaalde) arbeid maakt mensen zeer gelukkig.

Over het algemeen geldt: werk laat psychische klachten afnemen, terwijl werkloosheid of inactiviteit ze juist versterkt. Werk heeft een positief effect omdat het structuur biedt, voor sociale contacten zorgt en bijdraagt aan het gevoel van eigenwaarde. Het is aangetoond (onderzoek Hoogleraar Alex Burdorf naar de positieve effecten van werk) dat langdurig aan de kant staan een gevolg, maar ook een oorzaak van psychische barrières kan zijn. Het is belangrijk om te voorkomen dat lichte problemen verergeren door langdurige werkloosheid of uitkeringsafhankelijkheid. Zeker een combinatie van problemen op verschillende terreinen, zoals financiën, zorg en huisvesting, kan leiden tot bijkomende psychische problemen.

Ernst van de aandoeningen en ontwikkeling

Psychische kwetsbaarheid is een containerbegrip. Er zijn veel verschillende aandoeningen, en het ontstaan en verloop is nooit hetzelfde. Er is zelden sprake van een statische situatie. Perioden van ernstige klachten wisselen af met perioden met lichte klachten. Het kan ook zijn dat mensen soms een tijdje wel kunnen werken, en soms een tijdje niet.

Onder invloed van allerlei factoren kunnen aandoeningen zich ontwikkelen in positieve of negatieve zin. Het wel of niet hebben van werk is één van die factoren.

Aandoeningen kunnen variëren van licht tot (zeer) ernstig. In veel delen van Nederland wordt nu gekeken welke methodiek werkt in welke gevallen. Voor mensen met EPA (Ernstige Psychische Aandoeningen) is IPS (Individuele Plaatsing en Steun) een beproefde en bewezen effectieve methodiek, die op steeds meer plaatsen wordt ingezet.

De term CMD (Common Mental Disorders) wordt veel gebruikt voor het aanduiden van lichtere aandoeningen. Onderzoek van kenniscentrum Phrenos toont aan dat IPS goed toepasbaar is bij de toeleiding naar werk van de CMD-doelgroep. 

Overigens staat in de samenwerking tussen geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en het domein van Werk & Inkomen vooral de vraag centraal wat iemand wel kan als het gaat om werk.

Maatschappelijke baten

Het aan de slag helpen van mensen met psychische kwetsbaarheid is niet alleen in het belang van de mensen die het betreft, maar ook een maatschappelijk belang.

Volgens kenniscentrum Phrenos is 31 procent van de mensen in de bijstand in behandeling bij de geestelijke gezondheidszorg. Van de mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgt 39 procent deze uitkering primair op basis van GGZ-problematiek. Psychische problemen zijn verantwoordelijk voor een fors deel van de zorgkosten. Al met al gaat het om forse problematiek waarmee veel geld gemoeid is. Het terugdringen van de problematiek – lees: het aan het werk helpen van mensen met psychische kwetsbaarheid – kan dus leiden tot forse besparingen.

Dat mensen een baan vinden, daardoor geen uitkering meer nodig hebben en zo kosten besparen, hoeft geen betoog. Zelfs als er op het werk begeleiding nodig is, valt de rekensom positief uit.

Maar ook het beroep op zorg en ondersteuning neemt enorm af als iemand werk vindt. Uit onderzoek van hoogleraar van Erasmus MC Alex Burdorf in Rotterdam blijkt dat de zorgkosten van mensen die vanuit de bijstand aan de slag kwamen meer dan halveerden. Het aan werk helpen van mensen met psychische kwetsbaarheid is dus niet alleen belangrijk voor het welbevinden van de mensen in kwestie, maar heeft ook een maatschappelijk belang.

Tegelijkertijd blijkt uit hetzelfde onderzoek dat voor veel mensen in de bijstand ‘geestelijke gezondheid’ – meer dan bijvoorbeeld armoede of schulden - de grootste belemmering om te starten met werk.  

Samenwerking en nieuwe allianties

Het aan het werk helpen van mensen met psychische kwetsbaarheid vergt samenwerking van tal van partijen. Denk aan GGZ-instellingen, afdelingen WMO en Werk & Inkomen van gemeenten, UWV, werkgeversservicepunten, zorgverzekeraars, werkgevers en werkgeversorganisaties en cliëntenorganisaties. Gezien het enorme persoonlijke en maatschappelijke belang moeten er nieuwe allianties worden gesmeed tussen partijen die elkaar vaak nog niet goed kennen. De Programmaraad ondersteunt die partijen daarin door het ontsluiten van kennis en het organiseren van het delen van kennis en ervaringen.

Kennisbank Psychische Kwetsbaarheid en Werk

De kennisbank Psychische Kwetsbaarheid en Werk is de opvolger van de publicatie Routekaart Psychische aandoeningen en werk. De kennisbank maakt kennis en ervaringen op het gebied van psychische kwetsbaarheid en werk toegankelijk voor beslissers, beleidsmedewerkers en professionals van GGZ-instellingen en gemeentelijke afdelingen Werk & Inkomen en alle andere geïnteresseerden.

Sterk door Werk

Sterk door Werk is een platform voor iedereen die op welke manier dan ook te maken heeft met toeleiding en/of behoud van werk voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Hierbij valt te denken aan werkzoekenden/werknemers met een psychische kwetsbaarheid, werkgevers en professionals die de mensen met psychische kwetsbaarheid ondersteunen.

Sterk door Werk is een initiatief van het convenant Samen werken aan wat werkt!. Het convenant is een samenwerkingsverband tussen De Nederlandse ggz, UWV, Cedris, Divosa, MIND, Valente, Stichting Samen Sterk zonder Stigma, de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten, Mensen met Mogelijkheden, werkgeversvereniging AWVN en Zorgverzekeraars Nederland.

Webinar 'Do and Don't: aan het werk bij psychische kwetsbaarheid'

Op 24 november 2020 organiseerde de Programmaraad samen met Samen sterk zonder Stigma een webinar over de toeleiding naar werk van mensen met een psychische kwetsbaarheid. In dit webinar werden tips en tricks gegeven voor het voeren van het gesprek met de kandidaat die wel wil werken. Bekijk hieronder een impressie van het webinar.

Speciaal voor klantmanagers is de flyer ‘Hoe help ik als klantmanager’ ontwikkeld. De flyer is ook te bestellen door een mail te sturen naar info@samenvoordeklant.nl