Sterk met Werk of Scholing: begeleiding van jongeren door jobcoach met GGZ-expertise voorziet in behoefte

Gepubliceerd op 10 december 2024

Gemeentelijke afdelingen Werk & Inkomen zien steeds meer jongeren die vastlopen door psychische klachten. En werkcoaches kunnen hen soms niet goed helpen, bij gebrek aan passende dienstverlening. Als antwoord daarop is in arbeidsmarktregio Midden-Utrecht de pilot Sterk met Werk of Scholing opgezet. De eerste ervaringen met jobcoaches met GGZ-expertise zijn erg positief.

‘Als een jongere met psychische klachten een baan of opleiding wil, moet je daar direct volop in investeren,’ zegt Esther Suurmond (arbeidsmarktregio Midden-Utrecht/de Nederlandse ggz). ‘Veel jongeren willen geen GGZ-zorg, maar wel hulp bij werk vinden.’ Sommige werkcoaches zijn huiverig: kan dat wel, moet niet eerst alles op orde zijn voordat je gaat werken? Het antwoord is nee. De laatste jaren hebben we geleerd dat werk juist een medicijn kan zijn voor herstel.’ 

Maar toen Suurmond gemeenten bezocht om de IPS-rijkssubsidieregeling voor de gemeentelijke doelgroep en nuggers te promoten, stuitte ze op een probleem. ‘De toegang bleek beperkt omdat er in Midden-Utrecht maar 4 IPS-partijen zijn. Mensen die geen zorg krijgen of zorg van een andere GGZ-instelling vallen buiten de boot.’ 

Esther Suurmond spreekt op de Praktijkdag. Links vooraan zitten Jouke Tromp en Dick Pomp.

Sterk met werk… of scholing

Daarom ging Suurmond met GGZ-partijen brainstormen over een oplossing: ‘Wat moet het kosten? Wat is de ureninzet? Zo kwamen we tot een traject van een jaar, met begeleiding door jobcoaches met specifieke GGZ-expertise en voor iedereen toegankelijk: ‘Sterk met Werk.’ 

De arbeidsmarktregio Midden-Utrecht legde de link met de regionale aanpak jeugdwerkloosheid. ‘Daar waren middelen voor beschikbaar die een-op-een pasten op zo'n traject.’ Omdat die doelgroep soms nog bezig is met een opleiding, werd de naam veranderd in Sterk met Werk of Scholing. 

Essentieel voor deze vorm van begeleiding is dat de jobcoaches GGZ-expertise hebben: zij schrikken niet van een crisis of iemand met suïcidale gedachten en weten wat af van medicatie. Wat ze doen is heel breed: bemiddeling, plaatsing, jobcoaching, re-integratie bij uitval, herplaatsing en voorkomen van uitval bij werk of opleiding. Suurmond: ‘We willen de inhoud van het traject niet zo dichttimmeren want dan komen veel mensen er niet voor in aanmerking.’

Ervaringsdeskundige als klankbord

Dick Pomp, ervaringsdeskundige bij Hoofdzaak Werk, was vanaf het begin betrokken bij het project. ‘Zo voorkomen we dat we in een kantoortje iets bedenken wat helemaal niet aansluit’, legt Suurmond uit. ‘En als ik een praatje geef over dit onderwerp ga ik altijd samen met Dick. Zijn verhaal maakt heel duidelijk wat het belang van werk is voor mensen met ernstige psychische klachten. Dan blijft het echt hangen.’ Pomp: ‘Ik hoop dat ik het stigma kan verminderen. En door gesprekken met kandidaten ook het zelfstigma. Omdat je dat bij elkaar herkent en dan kan vragen: klopt het eigenlijk wel wat je denkt.’

Het verhaal van Dick Pomp

‘Na een moeilijke tijd als kind en puber ging ik op mijn 19e proberen om te studeren. Dat was ook een poging om mijn toenmalige omgeving te ontvluchten en ergens opnieuw te beginnen. Maar ik was in Nijmegen hopeloos verloren op een kamertje. Ik was eenzaam, geen idee hoe ik mijn leven moest leiden. Ik werd suïcidaal en verloor mezelf in het gebruik van middelen. Zo kwam ik ook voor het eerst in de GGZ terecht. Daarna was ik uiteraard mijn kamer kwijt, studie niet gehaald. Ik had geen idee wat ik moest gaan doen. Het was heel fijn geweest als toen iemand met me mee had kunnen kijken hoe ik mijn leven weer kon vormgeven. Nu kostte het 20 jaar van uitzichtloosheid en doelloosheid en een lange zoektocht om te komen waar ik nu ben. Ik heb nu werk dat ik leuk en waardevol vind en dat een essentieel ingrediënt is in mijn herstel.’

De juiste weg zoeken

Natuurlijk gaat niet alles van een leien dakje. Bij IPS is de afstemming met zorg verzekerd, bij Sterk met Werk of Scholing moet je dat zelf zoeken. Soms wil de kandidaat niet dat een jobcoach conact opneemt met de zorg, of de zorgpartij geeft niet thuis. Dus dan kan een jobcoach niet zo goed afstemmen. 

Ook is de ervaring dat de kans op succes groter is bij aanmelding door een zorgaanbieder of kandidaat zelf dan bij aanmelding door werk en inkomen. Suurmond: ‘Als een klantmanager het traject voorstelt, durft een jongere misschien geen nee te zeggen. Maar dan ontbreekt vaak de intrinsieke motivatie. Dat is juist de enige voorwaarde. Het maakt niet uit hoe dramatisch de situatie is. Of hoe fors de psychische klachten zijn.’ Suurmond benadrukt dat jongeren meteen zelf de regie hebben wanneer ze zelf de stap zetten.

Voorzien in een behoefte

Na driekwart jaar blijkt het traject in een behoefte te voorzien van de jongeren zelf en van GGZ en gemeenten. Het is nog te vroeg voor een evaluatie, maar de verwachting is dat de uitkomst zal lijken op de positieve ervaringen met IPS. Verder is ook nog niet duidelijk of een jaar ondersteuning altijd genoeg is. Suurmond: ‘De deelnemende gemeenten hebben gezegd dat ze aansluitend jobcoaching kunnen inzetten als dat voor kandidaten nodig is.’

illustratie uit de folder voor inwoners

Voorbeelden van redenen waarom jongeren zichzelf aanmelden

  • ‘minder stress/spanning tijdens en na het werk en meer ontspanning en vertrouwen vinden
  • ‘hulp bij solliciteren en waar nodig behoeften/beperkingen op de juiste manier ter sprake brengen’’
  • ‘om weer terug te kunnen naar school wat passend was voor mij’

Borgen en uitbreiden

Sommige dingen bleken taai, vertelt Jouke Tromp (gemeente Utrecht): ‘We zijn dit begonnen op uitvoeringsniveau vanuit goede intenties en dachten daar snel op door te pakken. Afspraken met de aanbieders over de inhoud en aanpak zijn er best snel. Maar we merken dat je aanloopt tegen regels rond inkoop en aanbestedingen en ook privacy. Met een pilot kun je daar nog een beetje flexibeler in zijn, maar nu we gaan borgen is dat heel belangrijk. Ik raad anderen aan daar al tijdens de pilot mee te starten. Het zijn processen die vrij lang duren.’

De 87 trajecten voor 2024, waaronder 50 voor jongeren, zijn inmiddels allemaal ingevuld. Voor het vervolg vraagt Sterk met Werk of Scholing aan organisaties om ook eigen middelen in te leggen. En zij hebben dat in principe toegezegd voor 100 trajecten. Driekwart wordt betaald uit re-integratiebudgetten en een kwart uit middelen van de aanpak jeugdwerkloosheid. Boven verwachting noemt Suurmond dat, omdat ze pas dit jaar zijn begonnen met dit nieuwe aanbod. Ook de regio Groot-Amsterdam neemt de aanpak over en gaat die samen met Midden-Utrecht monitoren. Sterk met Werk of Scholing maakt dus een vliegende start. 

Tips en ervaringen

Pilot

  • Begin met een pilot met regionale middelen (bijvoorbeeld ESF+, regionale aanpak jeugdwerkloosheid, impuls-budget Werkcentrum). Dan kun je erna gaan kijken hoe je het aanbod structureel kan borgen en financieren.
  • Wacht niet te lang: wat je in 2025 test, kun je misschien nog onderbrengen in de meerjarenagenda van de arbeidsmarktregio of in het regionaal programma van de Wet van school naar duurzaam werk. 
  • Sterk met Werk of Scholing werkt nu samen met Werk en Inkomen, maar ook bij scholen en het Doorstroompunt zijn jongeren die baat kunnen hebben bij deze vorm van begeleiding. Zoek dus ook samenwerking met deze partijen.
  • Ga niet voor de eerste de beste goedkope jobcoachaanbieder. Zoek de juiste partij met GGZ-kennis en ervaring. Vraag daarvoor tips bij door de wol geverfde arbeidsdeskundigen van UWV die vaker trajecten naar werk, Werkfit of modulair inzetten voor deze doelgroep. 
  • Laat alle betrokken jobcoaches samen casuïstiek bespreken en kennis uitwisselen. 
  • Zet (betaalde) ervaringsdeskundigen in als klankbord vanuit het inwonerperspectief: is dit echt wat de inwoner wil? Is dit wel klantvriendelijk genoeg? Ervaringsdeskundigen kunnen ook zorgen voor kennisbevordering, casuïstiek, destigmatisering, meewerken aan het schrijven van een folder voor inwoners en interviews voor klanttevredenheidsmetingen. Zorg bij voorkeur dat er ook jongeren bij de ervaringsdeskundigen zijn. 

Borgen

  • Start tijdig met het opstellen van een data protection impact assessment (DPIA). Maak bijvoorbeeld een DPIA voor 1 (centrum)gemeente. Dan kun je die met toestemming van die gemeente ook delen met de andere gemeenten. 
  • Start het inkooptraject tijdig. Sterk met Werk of Scholing is een SAS-dienst: zolang je onder de 750.000 blijft hoef je niet aan te besteden. Werk per arbeidsmarktregio en laat de centrumgemeente het regelwerk doen. Dat kun je niet verlangen van kleinere gemeenten.
  • Je hebt sleutelfiguren nodig per gemeente die een vraagbaak zijn voor Sterk met Werk of Scholing, zeker in het begin. 

Aanmelding

  • Bouw een goede kritische filter in je aanmeldprocedure zodat de juiste kandidaten toegelaten worden. Niet iedere persoon waar werkcoaches zich geen raad mee weten. Het filter kan de vorm hebben van vragen in de vragenlijst bij aanmelding. 
  • Als mensen zichzelf kunnen aanmelden: zorg altijd voor een extra contactpersoon in geval van nood. Iemand kan zich aanmelden als het even wat beter gaat, en later onbereikbaar zijn.
  • Bij jongeren: het werkt het best als ze zichzelf aanmelden of als het Doorstroompunt of een school dat doet. Schakel in het laatste geval ook met die partijen.

Professionals

  • Zie de ander als een mens en laat hokjesdenken en doelmatigheid los. Wees open en vraag hoe het gaat. Manoeuvreer de ander niet een bepaalde kant op, maar geef iemand de ruimte om te ontdekken wat hij of zij wil. Als je focust op het proces, bereik je het resultaat vanzelf. 
  • Informeer kandidaten over het lokale aanbod van peer support.

Meer tips voor professionals staan in de presentatie van de Praktijkdag.