Toekomstverkenning werkdomein maakt van innovatie een sluitend verhaal

14 juli 2025

Het gemeentelijk werkdomein staat onder druk: de werkdruk stijgt, personeelstekorten knellen, er is geen gedeeld beroepsbeeld en de complexe hulpvragen nemen toe. Gemeenten moeten steeds meer, met een beperkt budget. Hoe houd je dan koers? Het antwoord ligt niet in nóg een beleidsplan, maar in strategisch vooruitkijken. Dat is precies wat de Toekomstverkenning werkdomein biedt.

De Toekomstverkenning is een initiatief van SAM, Divosa, VNG en TNO. Het is een inspirerende analyse die managers en beleidsmakers uitdaagt om de eigen praktijk tegen het licht te houden. Het doel is om vanuit de praktijk op te halen hoe de gewenste toekomst van het werkdomein eruitziet en wat daarvoor nodig is. Er zijn gesprekken gevoerd met gemeenten, wetenschappers, cliënten en landelijke koepelorganisaties. Dit is samengebracht in het interactieve rapport dat bestaat uit een samenvatting van wat is opgehaald, een reflectie daarop en concrete voorbeelden.

Ontwikkeling in het werkdomein - een toekomstperspectief

Toekomstrichtingen én handvatten

Amanda Bruns, adviseur Werk bij VNG Realisatie, schetst de breedte van de Toekomstverkenning: ‘Er zijn ontzettend veel organisaties in het werkdomein, elk met eigen agenda’s, programma’s en instrumenten. Al die organisaties kijken vanuit hun eigen realiteit naar de toekomst. De een door de bril van ICT, de ander vanuit vakmanschap, weer een ander met een organisatorische bril op. Dat maakt het lastig om een gezamenlijke lijn te zien. Wij hebben alles bij elkaar gepakt en er een sluitend verhaal van gemaakt. Met toekomstrichtingen én handvatten voor praktische oplossingen voor beleid en uitvoering.’

Verkokering

‘We zien dat er veel ontwikkelingen zijn in het gemeentelijk werkdomein. Wat nog te vaak gebeurt is dat een opgepakte innovatie in een bepaalde koker landt,’ vult Chris Wallis aan, hij is procesmanager Werk, participatie en arbeidsmarkt bij Divosa. ‘Of beleid gaat ermee aan de gang, of de professional, of ICT. Dat leidt tot verkokering en daardoor is de impact van de beoogde verandering vaak te gering. Met de Toekomstverkenning is er nu 1 publicatie die inzicht geeft in wat er speelt en die al die verschillende contexten meeneemt. Dat vergroot het draagvlak voor een meer gezamenlijke koers.’

Snoeptrommel

Amanda benadrukt dat de Toekomstverkenning geen handreiking is voor de uitvoering van het wetsvoorstel Participatiewet in Balans. ‘Daar zijn andere middelen voor. De Toekomstverkenning is een soort snoeptrommel waaruit je kunt halen wat voor jouw gemeente relevant is. De ene gemeente is immers de andere niet. Het is geen blauwdruk - er is niet 1 vaste route - maar een richting. Voor gemeenten is het soms lastig om uit de waan van de dag van de eigen organisatie te stappen. De meerwaarde van deze publicatie is dat het een helikopterview biedt: wat speelt er in het hier en nu en in de toekomst.’

De innovatiedriehoek - innovatiethema's van het gemeentelijk werkdomein
De innovatiedriehoek

Aan de slag met de Toekomstverkenning

Totaalbeeld

Het vertrekpunt om in te spelen op de ontwikkelingen in het werkdomein bestaat uit een aantal basiswaarden. Bijvoorbeeld de menselijke maat. Om een basiswaarde te realiseren moet je aan 4 belangrijke onderwerpen werken, waaronder samenwerken en vakmanschap. Dat doe je door aan 8 verschillende raderen te draaien. Denk daarbij aan zaken als technologie/AI en maatwerk. Daarnaast zijn er randvoorwaarden om deze ontwikkelingen voor elkaar te krijgen. Samen vormen de genoemde aspecten een totaalbeeld van de ontwikkelingen die cruciaal zijn om het werkdomein toekomstbestendig in te richten.

Innovatiedriehoek

Om eenduidigheid te scheppen in de koers concentreert de Toekomstverkenning zich op 3 innovatiethema’s rond het ondersteunen van inwoners naar werk en participatie. De innovatiedriehoek bestaat uit de thema’s professional & vakmanschap, organisatie & beleid, en technologie & informatie. Ga je aan de slag met iets nieuws, neem dan altijd die drieslag mee: een verandering in het ene thema betekent ook verandering in de andere 2. Een goede wisselwerking tussen de 3 thema’s zorgt voor borging en duurzame verandering.

Voorbeelden

De publicatie geeft ook veel voorbeelden van stappen die gemeenten al hebben gezet in de beschreven toekomstrichtingen. Daarbij gaat het om het ‘wat’: met onderwerpen als professional & vakmanschap, management & leiderschap, samenwerking, en inclusief werkgeverschap. En om het ‘hoe’: met methoden als maatwerk, technologie/AI, standaardiseren & harmoniseren en inrichting organisatie. Bij elk voorbeeld staan linkjes naar meer informatie.

Bekijk, lees en reflecteer. Voor iedereen die werkt aan een betere uitvoering van werk en inkomen, is de Toekomstverkenning werkdomein een handreiking. Voor als je vooruit wilt blijven kijken in een domein dat nooit stilstaat.