Het gesprek: houding en gespreksstijl van de begeleider
‘Daginvulling en participatie
Supported Employment
Jobcoaching
Werk passend maken met IHW
Individuele rehabilitatiebenadering
ACT en FACT
Empowerment
Benefit counseling
WRAP
Appreciative inquiry (waarderend verkennen)
Grip op werk
Kracht van beleving
WerkWeb-Autisme
E-mental health
Mental Health First Aid (MHFA)
Voor een effectieve begeleiding naar werk is methodisch werken belangrijk, en interventies bieden daar de bouwstenen voor. Maar het is geen kwestie van mechanisch aflopen van de stappen of fases van een methodiek. Iedere persoon is anders, en bij iedereen kan psychische kwetsbaarheid anders uitpakken. Minstens zo belangrijk zijn de houding en gesprekstijl van de begeleider.
De Kwaliteitsstandaard ‘Daginvulling en participatie’ biedt gemeenten en professionals een werkwijze om de wereld van zorg en arbeid te verbinden, van inloop en ontmoeting tot re-integratie en werk.
Supported Employment of begeleid werken is een stapsgewijze ondersteunings- en begeleidingsmethodiek voor mensen met een blijvende (functionele) beperking om een betaalde baan te krijgen en te houden. Uitgaande van het profiel van de kandidaat wordt naar geschikte banen gezocht en een match gemaakt, en wordt de werknemer begeleid en getraind op de werkplek. Die begeleiding wordt geleverd door jobcoaches.
De Nederlandse Vereniging voor Support (NVS) heeft een beschrijving van Supported Employment. De NVS is onderdeel van de European Union of Supported Employment (EUSE).
De NVS onderscheidt 5 stappen bij Supported Employment. Niet alle stappen zijn altijd nodig en ze hoeven ook niet altijd in dezelfde volgorde uitgevoerd te worden. Dat hangt af van de individuele situatie en van de ervaring en mogelijkheden van de werkgever.
- Kennismaking en engagementsafspraken: toegankelijkheid en geïnformeerde keuze zijn hier de kernwaarden voor een stabiele match en start van de werkzaamheden.
- Beroepsgerichte profilering: empowerment van het individu.
- Jobfinding: zelfsturing en geïnformeerde keuzes.
- Werkgeversbetrokkenheid: toegankelijkheid, flexibiliteit en vertrouwelijkheid zijn belangrijke waarden in het proces.
- Ondersteuning op en naast de werkvloer: flexibiliteit, vertrouwelijkheid en respect zijn de belangrijkste componenten voor geslaagde ondersteunende maatregelen. Het gaat hier specifiek om ondersteunende maatregelen door de SE-professional terwijl de persoon een betaalde baan heeft.
Zie voor meer informatie ‘Samen werken aan werk’ (paragraaf 3.2) en de methodiek-beschrijving van Movisie.
Jobcoaching biedt systeemgerichte begeleiding aan mensen die niet zonder ondersteuning een betaalde baan kunnen vinden en houden. De jobcoach gaat uit van werk dat past bij de talenten en de ontwikkelingsmogelijkheden van de werknemer. Om te zorgen dat de werkomgeving past bij de werknemer kan een jobocach ook de werkgever en collega’s begeleiden. De Programmaraad biedt de Handreiking jobcoaching en de toolkit met een overzicht van (wettelijke) regelingen die jobcoaches en andere professionals kunnen inzetten.
Zie voor meer informatie onder meer: ‘Samen werken aan werk’ (paragraaf 3.3).
Kijk verder op Arbeidsdeskundigen en hun leidraad.
Noloc is de beroepsvereniging van loopbaanprofessionals, waaronder jobcoaches. Noloc beheert een beroepsregister van professionals. OVAL is de brancheorganisatie van arbodiensten, interventiebedrijven, adviesbureaus op het terrein van outplacement en loopbaanbegeleiding en loopbaancoaching, re-integratiebedrijven en jobcoachorganisaties.
Een belangrijk middel bij het realiseren van een inclusieve arbeidsmarkt en inclusieve arbeidsorganisaties is het aanpassen van bestaand werk en het creëren van passend werk, bijvoorbeeld door jobcarving, Individueel Herontwerp van Werk (IHW) of jobcreation. Zie voor meer informatie onder meer: ‘Samen werken aan werk’ (paragraaf 3.4).
Zie voor een uitgebreide (Engelstalige) beschrijving van de methode IHW: Zijlstra e.a., ‘Designing work for inclusiveness’ (2017)
Op de site van het Centrum Inclusieve Arbeidsorganisatie kunnen werkgevers kosteloos een bedrijfsanalyse aanvragen.
Assertive Community Treatment (ACT) is een model uit de GGZ waarbij een multidisciplinair team patiënten helpt op meerdere levensgebieden tegelijk: psychiatrische diagnostiek en behandeling, medicatie, verslaving overwinnen, huisvesting, werk, financiën en algemene dagelijkse activiteiten. Het team werkt met een gedeelde caseload, alle hulpverleners kennen alle patiënten en werken samen in de behandeling.
Flexible Assertive Community Treatment (FACT) richt zich op volwassenen met ernstige psychiatrische aandoeningen. FACT werkt outreachend en assertief: hulpverleners gaan af op (potentiële) patiënten via huisbezoek, op het dagcentrum of op straat, daar waar de patiënt zich bevindt. Zij onderhouden het contact, desnoods met dwang- of drangmiddelen.
Empowerment betekent krachtiger en daardoor gelijkwaardiger worden waardoor je niet meer gediscrimineerd kunt worden. Bij psychische aandoeningen gaat het vooral om het versterken en vergroten van de eigen regie in maatschappelijke participatie en arbeidsparticipatie: meer gevoel van controle over de eigen situatie; het gevoel dat je zelf de relevante beslissingen voor je eigen leven kunt nemen en meer vertrouwen in de eigen capaciteiten om iets te bereiken.
In de regio Zuid-Kennemerland & IJmond is in 2019 een pilot uitgevoerd met benefit counseling. Het bleek dat veel klanten aarzelen om werk te aanvaarden omdat ze geen zicht hebben op de financiële gevolgen daarvan. Velen zijn bang er in inkomen op achteruit te gaan, maar durven dit niet te bespreken met de uitkeringsinstantie. De pilot benefit counseling is ondergebracht bij de sociaal raadslieden van de Stichting Dock in Haarlem.
WRAP staat voor Wellness Recovery Action Plan. Dit is een bewezen effectief instrument voor zelfonderzoek en zelfmanagement. WRAP helpen om werk te vinden en vooral te houden, bijvoorbeeld als het wordt ingezet in combinatie met IPS . Het Trimbos-instituut heeft daar onderzoek naar gedaan. Dit onderzoek geeft indicaties dat WRAP positieve effecten heeft in werksituaties, maar de onderzoekers waarschuwen wel dat het om een klein onderzoek gaat. Begin 2021 hebben Kenniscentrum Phrenos en het Trimbos-instituut met een subsidie van het AGIS innovatiefonds een implementatiehandreiking ontwikkeld voor WRAP. Bij de handreiking hoort een modelgetrouwheidschaal. Beide producten – ontwikkeld met een subsidie van het AGIS innovatiefonds – zijn gratis te downloaden. Zie verder de toelichting op de website van Trimbos.
Focus niet op de problemen maar begin vanuit de dingen die al goed gaan. Dat is het eerste principe van appreciative inquiry (waarderend verkennen), een methode om effectief tot verandering te komen. De focus ligt vaak op zaken die misgaan, maar het is beter om te kijken wat er wel goed gaat. Appreciative inquiry begint bij iemands eigen positieve ervaringen, formuleert een droom en maakt dan de verbinding met de praktijk.
Grip op werk is een interventie die momenteel in ontwikkeling is bij (onder meer) het Trimbos-instituut. Het is een online groepsinterventie voor mensen zonder werk met depressie of angstklachten die hen belemmeren in hun arbeidsparticipatie. De interventie is gericht op zowel klachtenreductie als op arbeidsparticipatie, waarbij beide aspecten elkaar positief beïnvloeden.
Kracht van beleving is een interactief programma dat is ontwikkeld voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken om inclusie van (hoogopgeleide) mensen met een psychische kwetsbaarheid op het werk te bevorderen. Het format laat zich ook goed aanpassen naar andere situaties en thema’s en er is ruimte voor eigen ervaringen van de deelnemers.
Het project ‘WerkWeb-Autisme’ beoogt een zelfmanagementmethodiek te ontwikkelen waarmee normaal- tot hoogbegaafde mensen met autisme met ondersteuning van betrokken professionals passend werk kunnen vinden en behouden. Het is een initiatief van onder meer de Nederlandse Vereniging voor Autisme. De methodiek geeft inzicht in de eigen effectiviteit, eigen regie, talenten en voorkeuren. Dit zijn belangrijke voorwaarden voor duurzame arbeidsparticipatie.
Voor mentale problemen zijn diverse instrumenten en interventies ontwikkeld die cliënten via internet kunnen gebruiken, soms met enige begeleiding. Voor dergelijke online interventies wordt over het algemeen de term e-mental health gebruikt. Uit onderzoek is bekend dat de effectiviteit van internettherapieën goed is.
‘Mirro eHealth: voor een mentaal fitter Nederland’ is een website met online modules voor zelfhulp voor consumenten, werkgevers, professionals en het onderwijs. Depressie Connect is een digitale community om anoniem ervaringen te delen.
MHFA is een cursus voor eerste hulp bij psychische problemen, met onder meer informatie over veelvoorkomende psychische aandoeningen, aanwijzingen voor gespreksvoering, de weg naar de juiste hulpdiensten en tips voor handelen in een crisissituatie. MHFA is bedoeld voor iedereen, maar in het bijzonder voor mensen die in hun werk of leefomgeving te maken kunnen krijgen met mensen met psychische problemen terwijl ze geen uitgebreide zorgopleiding op dit gebied hebben.